▪️این پدیده که می‌توان آن را «سونامی تنهایی سالمندی» نامید، حاصل هم‌افزایی روندهای نگران‌کننده‌ای چون کاهش ازدواج، افزایش طلاق و افول فرزندآوری است که مستقیماً کانون خانواده را به عنوان اصلی‌ترین نهاد حمایتی تضعیف می‌کند. اگر امروز برای این چالش عظیم برنامه‌ریزی نکنیم، فردا در برابر پیامدهای ویرانگر آن غافلگیر خواهیم شد.
▪️سالمندیِ توأم با تجرد، ابعادی فراتر از انزوای عاطفی دارد. از منظر اقتصادی، فرد سالمند تنها، بدون حمایت همسر و فرزندان، در برابر هزینه‌های سرسام‌آور درمان، مسکن و معیشت آسیب‌پذیرتر است. از جنبه اجتماعی، تنهایی مزمن به بستری برای افسردگی و انواع بیماری‌های روان‌تنی تبدیل می‌شود. این بحران، نیازمند سیاست‌گذاری جدی و اقدامی فوری در تمامی سطوح است.
▪️شهرستان اسلامشهر، با ساختار جمعیتی جوان اما رو به سالمندی و نرخ مهاجرپذیری بالا، نمی‌تواند از این چالش ملی مصون بماند. ما در این شهرستان نیازمند اتخاذ یک رویکرد دوگانه و بومی هستیم: پیشگیری و ایجاد زیرساخت‌های مراقبتی.
▪️در حوزه پیشگیری، وظیفه ما تقویت نهاد خانواده است. باید با تمام توان در مسیر تسهیل ازدواج جوانان، ارائه مشاوره‌های مؤثر برای کاهش طلاق و فرهنگ‌سازی در زمینه فرزندآوری گام برداریم. این اقدامات، سرمایه‌گذاری برای کاهش بحران در آینده است.
▪️اما برای مواجهه با واقعیت موجود و آینده نزدیک، باید زیرساخت‌های حمایتی و مراقبتی را در سطح شهرستان گسترش دهیم. در کنار اقدامات بهداشتی و حمایتی، حوزه شهری و مدیریت شهری نقشی حیاتی و تعیین‌کننده بر عهده دارد که باید به طور جدی به آن پرداخته شود.
در حوزه شهری چه باید انجام شود؟
▪️شهرداری و شورای اسلامی شهر باید رویکرد «شهر دوستدار سالمند» را به عنوان یک اصل در تمام طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، خدماتی و فرهنگی خود لحاظ کنند. این رویکرد صرفاً یک شعار نیست، بلکه مجموعه‌ای از اقدامات عملی است. نخست، مناسب‌سازی فضاهای عمومی یک ضرورت مطلق است. پیاده‌روها باید هموار، بدون مانع و دارای رمپ‌های استاندارد باشند.
ایستگاه‌های اتوبوس باید به صندلی و سایه‌بان مجهز شوند و ناوگان حمل و نقل عمومی برای تردد آسان سالمندان و افراد کم‌توان بهینه‌سازی گردد. دوم، باید سرانه‌های فضای سبز و پارک‌های محله‌ای را با نگاهی ویژه به نیازهای سالمندان توسعه دهیم. تعبیه مسیرهای پیاده‌روی ایمن، نصب دستگاه‌های ورزشی مناسب با توان فیزیکی سالمندان، و ایجاد فضاهایی برای نشستن و تعاملات اجتماعی در این پارک‌ها، به افزایش تحرک و کاهش انزوای آنان کمک شایانی می‌کند. سوم، شهرداری می‌تواند با تخصیص زمین یا تغییر کاربری برخی ساختمان‌های بلااستفاده، زمینه را برای ایجاد مراکز روزانه سالمندان فراهم آورد. این مراکز، به عنوان کانون‌های فعال اجتماعی با ارائه برنامه‌های فرهنگی و ورزشی، نقش مهمی در پویایی سالمندان ایفا خواهند کرد. در نهایت، لازم است در طرح‌های تفصیلی و جامع شهری آینده، احداث مجتمع‌های مسکونی کوچک‌مقیاس و مناسب‌سازی شده برای زندگی مستقل سالمندان پیش‌بینی شود.
▪️در کنار این اقدامات، راه‌اندازی یک نظام یکپارچه مراقبت در منزل (Home Care) با مشارکت شبکه بهداشت، بهزیستی و سازمان‌های مردم‌نهاد یک ضرورت است. همچنین باید از ظرفیت بی‌بدیل مساجد و گروه‌های جهادی برای ایجاد شبکه‌های حمایتی محله‌محور بهره برد. بحران سالمندی مجرد، مسئله‌ای انتزاعی نیست؛ این چالش در حال شکل‌گیری در همین کوچه‌ها و محلات ماست و اقدام عاجل و هوشمندانه در حوزه مدیریت شهری، گامی کلیدی برای ساختن شهری مهربان‌تر و آماده‌تر برای فردای تمام شهروندان است.
رضا رضوی، دبیر مجمع مشورتی نظام مسائل شهرستان اسلامشهر